Ölüm sonrasında primer müsküler gevşemeden sonra oluşan istemli ve istemsiz kasların tümünde gözlenen bir halidir.
Sıradan kaynaklar 3-6 saat içerisinde ölüm katılığının başladığını 10-12 saatte bütün vücudu etkilediği yaklaşık 36 saatte de etkisini yitirdiğini yazmaktadır fakat yalnızca ölüm katılığına bakarak bir bireyin ölüm saatini belirlemek sağlıklı olmayacaktır. Bu vakit çevrenin özelliklerinden ve ölüm sebebi başta olmak üzere cesedin genel özelliklerinden etkilenmektedir.Mesela Adana’da bu vakit yazın 24 saatte gerçekleşmekte kışın ise 36 saate hatta bazen çevre şartlarına göre 48 saate çıkabilmektedir. Ölüm katılığının gerçekleşme mekanizmasına dair türlü teoriler ortaya atılmıştır.
Canlıda kas kasılmasının gerçekleşmesi için gereken enerji ATP’nin ADP’ye çevrilmesi esnasında oluşan fosfordan elde edilir. Oluşan bu enerjinin bir miktarı tekrar ADP’den ATP eldesinde kullanılırken bir miktarı da miyozin ile aktinin birbiri üzerinden kaymasında kullanılır. Ölümden sonra ATP gitgide azalır ve fazla miktarda laktik asit birikir. ATP kas kasılmasının yanında kas gevşemesinde de harcandığından ölüm katılığı kasılan kasın ATP eksikliğinin souncunda gevşeyememesi olarak tarif edilebilir. Ölüm katılığı öncelikle küçük kas topluluğunda başlamakta daha sonra bütün vücudu etkilemektedir. Bunun yanında bir grup kasın diğer kaslardan daha çok çalışması neticesinde kas içerisindeki enerji miktarında azalış olacağından bu kas grubunda ölüm katılığı diğerlerinden daha önce başlayabilir. Ölüm katılığı meydana geldiğinde büyük eklemler hafif fleksiyon durumuna gelmekte el parmaklarında ise güçlü bir fleksiyon görülmektedir. Fikse olan eklemler sadece yeterli miktarda bir kuvvet uygulanarak açılabilir. Ancak bu olaydan sonra yeniden katılık oluşmaz ve sekonder flastisite dönemine girilir.
Ölüm Katılığı (Rigor Mortis) Nedir?
Ölüm katılığı kalp kasında da kasılmaya yol açmakta ve miyokardın hacminin artmış gibi görünmesini sağlamaktadır. Bundan dolayı otopside kalbin sistolde ya da diastolde kaldığını belirlemek olanaksızdır. Miyokard hipertrofisi tanısı için miyokard kalınlığı gibi ölçümlerin dışında kesinlikle histopatolojik değerlendirme şarttır. Ölüm katılığının oluşumu esnasında erektör pilorum kaslarının tutulması neticesinde deride ürperme ya da tüylerin diken diken olma durumu oluşabilir. Bu, diğer kaslarda oluşan ölüm katılığından farklı değildir. Ölüm katılığı iris kaslarını tuttuğu zamanda da pupillerde ufak daralma, düzensizlik ve eşitsizlik görülür. Bundan dolayı iriste oluşan değişiklik kişinin antemortem kliniğine dair bilgi vermez.