Acil Servis Rehberi: Pratisyenler İçin Kılavuz

⚠️ Sorumluluk Reddi

Bu yazı yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Buradaki içerikler, herhangi bir hastalık için tanı veya tedavi önerisi yerine geçmez. Sağlık sorunlarınız için mutlaka bir hekime başvurunuz. Burada yer alan bilgilerin uygulanmasından doğabilecek sonuçlardan dogrurecete.com sorumlu değildir.

Acil servisler, zamanın en kritik faktör olduğu, hızlı kararların hasta yaşamını doğrudan etkilediği birimlerdir. Bu nedenle hekimlerin, ilk karşılaşmadan itibaren sistematik, kısa ama odaklı anamnez almaları, vital bulguları hızla değerlendirmeleri ve muayeneyi planlı şekilde yürütmeleri gerekir.

Bu rehberde, acilde anamnez ve muayene sırasında dikkat edilmesi gereken noktaları, sistem bazlı soruları ve klinik ipuçlarını ayrıntılı şekilde bulacaksınız.

1. Acilde İlk Yaklaşım: Hayati Öncelikler (Primary Survey)

Anamnezden önce hasta stabil mi? Bu sorunun yanıtı için ATLS (Advanced Trauma Life Support) ve ABC yaklaşımı temel alınmalıdır:

A – Airway (Hava Yolu): Açık mı, tıkanıklık var mı? Gerekirse airway, entübasyon veya aspirasyon.
B – Breathing (Solunum): Solunum sayısı, göğüs ekspansiyonu, oksijen satürasyonu, yardımcı solunum kaslarının kullanımı.
C – Circulation (Dolaşım): Nabız, kan basıncı, periferik perfüzyon, kapiller dolum. Şok bulguları açısından değerlendirme.
D – Disability (Nörolojik Durum): GKS (Glasgow Koma Skalası), pupiller, motor yanıt.
E – Exposure (Tüm Vücudun Değerlendirilmesi): Travma, kanama, cilt bulguları.

Hayati riskler kontrol altına alındıktan sonra anamneze ve detaylı muayeneye geçilir.

2. Acilde Anamnez: Kısa, Net ve Odaklı

Acilde zaman kısıtlıdır; bu nedenle anamnez klasik öykü alma yönteminden daha kısa ama daha hedefe yönelik olmalıdır. Kullanılan temel model SAMPLE anamnezidir:

S – Symptoms (Semptomlar): Şikâyet ve eşlik eden belirtiler.
A – Allergies (Alerjiler): İlaç, gıda, madde alerjileri.
M – Medications (İlaçlar): Düzenli kullanılan ilaçlar, antikoagülanlar, insülin vb.
P – Past Medical History (Geçmiş Hastalıklar): Diyabet, hipertansiyon, KOAH, epilepsi, cerrahiler.
L – Last Oral Intake (Son Alınan Gıda/Sıvı): Anestezi ve cerrahi gerekliliği durumunda önemli.
E – Events (Olay): Şikâyeti tetikleyen olay veya gelişim süreci.

Buna ek olarak OPQRST yöntemi özellikle ağrı şikâyeti için kullanılır:

O (Onset): Başlangıç zamanı.
P (Provocation): Ne artırıyor, ne azaltıyor?
Q (Quality): Ağrının tipi (keskin, yanıcı, sıkıştırıcı).
R (Radiation): Yayılımı var mı?
S (Severity): 1–10 arasında şiddet skalası.
T (Time): Süresi, tekrar eden epizotlar.

3. Sistem Bazlı Anamnezde Sorgulanması Gerekenler

A) Kardiyovasküler Şikâyetler

Göğüs ağrısı: Sıkıştırıcı mı, yanıcı mı, batıcı mı?
Yayılım: Sol kola, çeneye, sırta?
Eşlik eden: Terleme, bulantı, çarpıntı, senkop.
Risk faktörleri: HT, DM, sigara, aile öyküsü.
⚠️ Klinik ipucu: 20 dakikadan uzun süren, efora bağlı olmayan göğüs ağrısı → AKS (Akut Koroner Sendrom) düşünülmeli.

B) Solunum Sistemi

Nefes darlığı: Akut mu, kronik mi?
Öksürük, balgam, kan tükürme.
Efor kapasitesi: Merdiven çıkma, konuşma sırasında nefes kesilmesi.
Önceden astım, KOAH öyküsü.
⚠️ Klinik ipucu: Ani başlayan, tek taraflı nefes darlığı → Pnömotoraks ihtimali.

C) Gastrointestinal Sistem

Karın ağrısı: Lokalizasyon (epigastrik, sağ alt kadran, sağ üst kadran).
Başlangıç şekli: Ani vs. sinsi.
Eşlik eden: Bulantı, kusma, ishal, kabızlık, ateş.
Son dışkılama/gaz çıkarma zamanı.
⚠️ Klinik ipucu: Sağ alt kadran ağrısı + defans/rebound → Akut apandisit.

D) Nörolojik Şikâyetler

Baş ağrısı: Ani “şimşek çakar” tarzda mı?
Bilinç durumu, oryantasyon.
Kas güçsüzlüğü, konuşma bozukluğu, görme kaybı.
Nöbet öyküsü, ilaç kullanımı.
⚠️ Klinik ipucu: Ani hemiparezi + konuşma bozukluğu → İnme (ilk 4,5 saat içinde tromboliz düşünülmeli).

E) Travma Hastaları

Travmanın şekli: Araç içi/dışı, düşme, darp.
Travma anında bilinç kaybı olup olmadığı.
Kanama, açık yara, kırık şüphesi.
Emniyet kemeri, kask kullanımı.
⚠️ Klinik ipucu: Travma hastasında servikal omurga korunmadan hareket ettirilmemeli.

4. Acilde Fizik Muayene

Genel Muayene

Vital bulgular: Ateş, nabız, tansiyon, solunum sayısı, SpO₂.
Genel görünüm: Solukluk, siyanoz, terleme, ajitasyon.

Kardiyovasküler

Kalp sesleri: Ek ses, üfürüm.
Periferik nabızlar: Zayıf/dolgun, asimetrik.
Cilt: Periferik siyanoz, soğuk ekstremiteler (şok bulgusu).

Solunum

Göğüs ekspansiyonu eşit mi?
Solunum sesleri: Ral, ronş, wheezing.
Trakea deviasyonu (tansiyon pnömotoraks işareti).

Gastrointestinal

Abdomen inspeksiyonu: Distansiyon, ameliyat izi.
Palpasyon: Hassasiyet, defans, rebound.
Karaciğer, dalak büyüklüğü.

Nörolojik

Bilinç durumu: GKS ile değerlendirme.
Pupiller: Eşit mi, ışığa yanıtı var mı?
Kas gücü, refleksler, duyu.

5. Laboratuvar ve Görüntüleme Öncelikleri

EKG: Tüm göğüs ağrısı ile gelen hastada ilk 10 dakika içinde çekilmeli.
Kan gazı: Şok, dispne, bilinç bozukluğu.
Tam kan sayımı, biyokimya, troponin.
Akciğer grafisi: Dispne, travma, göğüs ağrısı.
BT/BT-Anjiyo: İnme, travma, PE şüphesi.
USG: Karın travması, safra taşı, batın ağrısı.

6. Acilde Dikkat Edilmesi Gereken Genel İlkeler

Hız ve sistematik yaklaşım: Önce ABC, sonra anamnez.
Hayati riskleri dışlamadan taburcu etme: “Benign” gözüken şikâyetler bile riskli olabilir.
Hasta ve yakınıyla net iletişim: Kriz anında basit ve anlaşılır dil kullanın.
Dokümantasyon: Tüm anamnez ve bulgular eksiksiz kaydedilmeli (hukuki açıdan kritik).
Multidisipliner yaklaşım: Kardiyoloji, göğüs cerrahisi, genel cerrahi vb. konsültasyonları erken isteyin.

7. Sık Yapılan Hatalar

Anamnezde ilaç/alerji öyküsünü atlamak.
Göğüs ağrısında EKG’yi geciktirmek.
Travma hastasında servikal immobilizasyonu ihmal etmek.
Yaşlı hastalarda atipik semptomları gözden kaçırmak.
Ağrısı geçen hastayı ayrıntılı tetkik yapmadan taburcu etmek.

Sonuç

Acil servis, hekimliğin en hızlı refleks gerektiren alanıdır. Doğru anamnez, hızlı fizik muayene ve kritik ipuçlarını tanıma sayesinde hayat kurtarıcı kararlar verilebilir. Bu nedenle acilde çalışan hekimlerin sistematik anamnez tekniklerine, vital değerlendirmelere ve sık görülen acil tabloların ipuçlarına hâkim olması gerekir.

Bu içeriği paylaş: